Những trường hợp đặc thù cần có quy định riêng

Về sự cần thiết có Luật về Hội để thay thế Luật “quy định về quyền lập Hội” ban hành từ năm 1957, dường như ai cũng thấy rõ. Bởi lẽ khung pháp lý cũ tuy mang tinh thần tiến bộ song từ nhiều năm qua đã tỏ ra không còn phù hợp trước những biến đổi to lớn và sâu sắc của đất nước. Song cũng phải chờ đến khi Nghị quyết Đại hội IX, việc xây dựng Luật về Hội mới được đặt ra. Tuy nhiên, quá trình triển khai việc soạn thảo dự luật (từ năm 2001) đã gặp không ít trở ngại với những ý kiến khác nhau ngay từ phạm vi, đối tượng điều chỉnh đến những điều kiện, thủ tục... và sự quản lý của Nhà nước. Trước tình hình đó, Thủ tướng Chính phủ đã Quyết định trước mắt hãy ban hành một nghị định (NĐ88/2003), để qua một thời gian thực hiện sẽ làm sáng tỏ thêm. Và đến năm 2004, công việc soạn thảo Luật về Hội lại được tiếp tục sau khi đã có sơ kết tình hình thực hiện NĐ88 và Thủ tướng đã có tư tưởng chỉ đạo cho việc xây dựng Luật này.

Qua các lần dự thảo Luật về Hội, nhiều điểm hạn chế trong NĐ88 đã được xem xét để điều chỉnh. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất vẫn chưa được giải quyết, đó là phạm vi, đối tượng điều chỉnh của Luật. Và như vậy Luật vẫn chưa tạo được bước bứt phá để tạo chuyển biến về chất trong đó thể hiện tinh thần bình đẳng trước pháp luật; để lại một khoảng trống về khung pháp lý trong khi ta đang cần hoàn thiện Nhà nước pháp quyền.

Với sự hạn chế đó, dường như đến lúc này việc xây dựng Luật về Hội (hoàn thiện và nâng cao hơn NĐ88) vẫn chưa thực sự chín muồi để có một luật như mọi người mong đợi. Đã có ý kiến cho rằng nếu về cơ bản Luật không hơn NĐ88 thì tốt nhất là hãy tiếp tục thi hành NĐ88 với một vài điểm điều chỉnh khả thi; và đầu tư nghiên cứu thêm làm sảng tỏ vấn đề tồn tại lớn nói trên, thể hiện tư duy chính trị mới mà chúng ta có thể hy vọng Đại hội Đảng lần thứ X sắp tới đạt tới.

Để góp một phần rất nhỏ vào quá trình chuẩn bị thêm, ở đây tôi xin được gợi ra vài suy nghĩ về vấn đề tồn tại nói trên. Sau khi cân nhắc các tên gọi khác nhau, đã thống nhất lựa chọn tên gọi:

Luật về Hội. Điều đó có nghĩa đối tượng điều chỉnh của Luật này là các Hội. Hội nói ở đây không chỉ là thuật ngữ thông thường (có nhiều nghĩa), mà là một khái niệm có nội hàm được xác định, có lẽ cần viết với chữ hoa “Hội” để phân biệt. Các Hội dù có hình thức tổ chức khác nhau (như Hiệp hội, Liên đoàn ...) song về bản chất là loại hình Hội.

NĐ 88 đã quy định Hội (đối tượng điều chỉnh của luật này) tương đối cụ thể. Tuy nhiên để có một nội hàm đầy đủ, chặt chẽ hơn trong Luật cần tham khảo thêm để hoàn chỉnh. Tài liệu về các tổ chức phi chính phủ (NGO) của WB coi Hội phải có hội viên (phân biệt với các Quỹ và tổ chức từ thiện - nhân đạo không có hội viên và ban chấp hành, chỉ có ngươi sáng lập và người điều hành); Hội phải là pháp nhân (nhưng không nằm trong khu vực Nhà nước); Hội không bao gồm tổ chức Đảng; giáo hội, công đoàn, doanh nghiệp (theo Luật riêng).

Từ những quy ước về khái niệm, một vấn đề rất nhạy cảm là các tổ chức ngoài phạm vi điều chỉnh. NĐ 88 quy định đó là các tổ chức chính trị - xã hội (hay đoàn thể quần chúng): Mặt trận Tổ quốc, Tổng Liên đoàn lao động, Đoàn TNCSHCM, Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội nông dân, Hội Cựu chiến binh và các tổ chức giáo hội… ngoài ra còn có quy định ngoài Luật là một số tổ chức “chính trị - xã hội’’ khác (được nhà nước trợ cấp thường xuyên). Đối với Luật về Hội, có hai luồng ý kiến khác nhau: Luật phải điều chỉnh tất cả các tổ chức này (trừ giáo hội). Vì chúng có đầy đủ các tiêu chí của Hội đã xác định, và như vậy phải bình đẳng trước pháp luật. ý kiến khác cho rằng không điều chỉnh các Tổ chức này vì “có đặc thù” (trong hệ thống chính trị).

Nhân đây cũng xin gợi ra một kiến nghị về việc định danh tính chất của các Hội theo tiêu chí nào. Hiện nay, phân loại ra các loại tổ chức: Đảng là tổ chức chính trị, ngoài ra có một số tổ chức chính trị - xã hội, một số khác là tổ chức chính trị - xã hội - nghề nghiệp; và còn lại là các tổ chức thuần tuý xã hội, nghề nghiệp. Tôi cho rằng khái niệm “chính trị” ở đây đã bị lạm dụng theo cách “phục vụ công tác chính trị”: Ví dụ: Hội Luật gia thực chất là Hội nghề nghiệp của các Luật gia (tương tự các Hội nghề nghiệp khác) song lại cho rằng lĩnh vực luật pháp gắn chặt với quyền lực chính trị, do đó phải có tính chất chính trị. Có người giải thích bằng lý do lợi ích, là tổ chức chính trị…thì được Nhà nước trợ cấp kinh phí.

Một vấn đề cuối cùng là các tổ chức bao trùm nhiều Hội, gọi là Liên hiệp các hội (văn học - nghệ thuật, khoa học - kỹ thuật...) không muốn coi là đối tượng điều chỉnh của Luật về Hội. Đây cũng là một trường hợp ‘’đặc thù’’ của Việt Nam, và cũng là vấn đề nhạy cảm.

Toàn bộ những trường hợp “đặc thù’’ nói trên, nếu muốn giải quyết cơ bản đòi hỏi có quan điểm mới về hệ thống chính trị của nước ta. Cũng như các tổ chức chính trị - xã hội nói ở trên, nên theo tôi trước mắt có thể xử lý tạm bằng cách có một chương trong Luật về hội đề cập riêng về loại tổ chức đặc thù này.

Ông Phạm Quang Lê

Ban N/C của Thủ tướng CP

Tổ chức

Nhân sự