Tôi tham gia vận động hành lang từ năm 1985, là thành viên của Tổ chức tư vấn các vấn đề công cộng của Hà Lan. Tổ chức này hiện có 500 thành viên. 20 năm trước, khi bắt đầu nghề vận động hành lang, tôi đã là một đại diện của nhóm vận động hành lang cho các vấn đề xã hội.

 

Tôi xin được trình bày một số kinh nghiệm với tư cách là một nhà vận động hành lang. Là nhà vận động hành lang trong 22 năm qua, thông qua công việc tôi có thể đóng góp cho lợi ích của khách hàng của tôi, đó là những nhóm xã hội khác nhau, nhưng đồng thời cũng có nhóm thương mại như Hiệp hội Vận tải Hà Lan.

 

Tính chuyên nghiệp cao sẽ giúp nâng cao chất lượng của công việc vận động hành lang cũng như việc tiếp nhận (được vận động). Tôi tin tưởng với tư cách nhà vận động hành lang, tôi có thể góp phần cải thiện quy trình ra quyết định một cách dân chủ của đất nước tôi. Như vậy, hoạt động vận động hành lang bảo đảm cho tất cả tiếng nói, các tranh luận đều được lắng nghe. Người quyết định chính sách có thể có cơ sở để xem xét, cân bằng các lợi ích này, để các quyết định chín chắn. Với tư cách nhà vận động hành lang, tôi thấy hạnh phúc vì mình có đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội ở nước mình.

 

Tại sao người ra quyết định cần lắng nghe nhà vận động hành lang? Những điều kiện nào được coi là cần thiết đối với nhà vận động hành lang và vận động hành lang tốt? Tại sao vận động hành lang đóng góp cho phát triển kinh tế - xã hội ở trong nước?

 

Lobby trên thế giới là khái niệm lâu đời - từ khoảng đầu cho đến giữa thế kỷ XIX. Nó thường được thực hiện ở hành lang, nơi mà nhà vận động hành lang cố gắng tiếp xúc người ra quyết định, bổ sung thông tin cho việc ra quyết định. Vào thời điểm các nghị sỹ đang nghỉ ngơi, thư giãn, hút thuốc thì nhà vận động hành lang đến nói một số quan tâm, muốn chia sẻ với họ. Đó là cách giao tiếp không chính thức để ảnh hưởng chính trị gia.

 

Khi nói đến vận động hành lang, tôi cũng có thể nói đến ủng hộ tích cực (advocacy) và tư vấn về chính sách công. Cần ghi nhớ rằng những khái niệm này được hiểu khác nhau trong nhiều bối cảnh khác nhau. Các Tổ chức Phi chính phủ (NGOs) ở Mỹ thường không dùng từ lobby cho hoạt động của mình. Họ cho rằng lobby là hoạt động không phù hợp đối với NGOs. Vì thế họ dùng khái niệm advocacy mặc dù cách tiếp cận không khác với vận động hành lang khi ảnh hưởng tới chính sách. Có thể do văn hoá chính trị, đặc điểm đặc thù Mỹ khác EU, nhưng có điểm chung là việc tác động đến người quyết định chính sách là việc làm tốt.

 

Ở Ý, Tây Ban Nha, có nhiều cách ảnh hưởng đến việc ban hành các chính sách về mặt chính trị, nhưng ở Bắc Âu, hay các nước ở khu vực Scandinavi lại khác. Vậy vận động hành lang phải phù hợp với từng thể chế chính trị, phải sử dụng công cụ phù hợp. Có những điều được chấp nhận rộng rãi ở Mỹ nhưng lại có thể không được công nhận ở châu Âu. Không phải bên nào tốt hơn, bên nào kém hơn nhưng đó là những cách thức tổ chức tiến trình ra quyết định khác nhau; phải có cách tiếp cận phù hợp.

 

Nguồn gốc vận động hành lang được phát triển, chín muồi ở Bắc Mỹ. Khoảng 30 năm trước có những công cụ, cách thức vận động được chấp nhận rộng rãi hơn ở EU. Washington; có tới 4.000 nhà vận động hành lang đang hoạt động. Các tổ chức tôn giáo, nhân quyền, nhóm phụ nữ, doanh nghiệp đều có nhà vận động hành lang. Ai cũng có thể nhìn thấy nó và tham gia vận động. Đó là công cụ dân chủ, để loại bỏ ảnh hưởng của chỉ riêng 1 nhóm và cân bằng quyền lợi các nhóm.

 

Với góc nhìn của tôi, từ châu Âu thấy ở Mỹ có một số hoạt động tác động không tốt lắm, như chiến dịch bôi nhọ chẳng hạn. ở châu Âu không có điều này. Châu Âu không có vụ bê bối lớn, nhưng nếu có thì ảnh hưởng lớn đến nhà chính trị, các đảng phái. Các doanh nghiệp cũng không muốn dân chúng nhòm ngó, phê bình. Thực tiễn vận động hành lang ở Việt Nam hay bất kỳ ở đâu cũng cần có sự phù hợp với từng quốc gia, cũng cần có vận động hành lang mang tính chuyên nghiệp, chính thức.

 

Như vậy, có thể định nghĩa chung về lobby: Là các hoạt động giao tiếp chính thức hoặc không chính thức, để ảnh hưởng tới chính trị gia (nghị sỹ), đảm bảo cho tiếng nói của các nhóm lợi ích khác nhau, tiếng nói của người dân được lắng nghe... Tất nhiên, không có nghĩa nhà vận động hành lang đến đề nghị trực tiếp với các nghị sỹ đó, nhưng họ có những cách thức tác động khác nhau. Nếu chưa được lắng nghe thì có thể tiếp tục theo đuổi...

 

Vận động hành lang là hoạt động có tính hệ thống, nó có kế hoạch chi tiết, dài hạn, có quá trình không chính thức bổ sung cho kế hoạch chính thức. Đất nước Hà Lan chúng tôi gần biển, người dân có các lợi ích hài hoà, có cách thức ảnh hưởng. Có người tiếp cận không chính thức đưa ý kiến của nhóm lợi ích đến nhà chính trị gia, thậm chí có thể tiếp cận cả người có vai trò lớn nhất đối với việc chuẩn bị ra chính sách... Nhà vận động hành lang phải biết được tiến trình ra quyết định diễn ra như thế nào, tại thời điểm nào,  ai giữ vai trò quyết định, để tiếp cận vào đúng đối tượng và đúng thời điểm. Họ phải nêu rõ cách thức, cung cấp thông tin tốt cho người ra quyết định, hoặc đưa ra lời tranh luận hợp lý nhất... Các hoạt động này phải được thực hiện chặt chẽ ngay từ đầu.

 

Nhà vận động hành lang không phải là người ra quyết định, mà chỉ là người gây ảnh hưởng đến người ra quyết định, nên họ phải hiểu luật chơi. Nhà chính trị gia có thể lắng nghe, có thể bị ảnh hưởng, và là người ra quyết định cuối cùng.

 

Nói đến hoạt động không chính thức thì cần trả lời 3 câu hỏi. Thứ nhất là tiếp cận người ra quyết định bằng cách nào. Ví dụ như khi ở Hà Lan sắp có chính phủ mới, trong đó có thể có 5 bộ trưởng mới chẳng hạn. Với 5 vị Bộ trưởng này, chúng tôi có thể đã là bạn bè, hoặc tôi đã có điều kiện tiếp cận với họ từ nhiều năm. Như vậy, tôi có thể tận dụng lợi thế đó để có những cuộc đối thoại riêng tư giữa nhà vận động hành lang với nội các. Không dại gì mà không sử dụng mối quan hệ riêng này. Khi khách hàng có những quan ngại cá nhân, tôi có thể giúp đỡ bằng cách gọi điện, đưa quan ngại của khách hàng đến với họ. Trong trường hợp quan trọng, tôi có thể đưa những quan ngại này bằng cách nào tốt nhất, trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau.

 

Cũng có thể bố trí cuộc gặp gỡ tại văn phòng, trong trường hợp muốn tạo môi trường mà người được vận động thấy mình thực sự quan trọng hơn nhà vận động hành lang. Tuy nhiên, trong những trường hợp không cần thiết phải như vậy thì tính không chính thức lại thể hiện ở chỗ có thể tìm đến địa điểm không chính thức, như quán cà phê chẳng hạn. Làm sao cho người được vận động cảm thấy có một không khí bình đẳng trong cuộc gặp gỡ, việc trao đổi sẽ cởi mở hơn.

 

Trong vận động hành lang người ta cũng chú ý đến cả thời điểm tác động phù hợp. Tốt nhất là nên bắt đầu ngay từ giai đoạn sơ khởi của tiến trình ra quyết định. Phải bắt đầu từ giai đoạn sơ khởi, vì khi đó ý kiến còn rất cởi mở, vì đến khi chính trị gia đã tuyên bố, đưa ra quan điểm chính thức rồi thì họ khó thay đổi ý kiến một cách công khai. Vì thế, vận động hành lang cần thiết phải có tác động sớm, với lý lẽ thuyết phục, cả bằng cách chính thức và không chính thức. Như vậy, có thể nói trong vận động hành lang vấn đề thời điểm là rất quan trọng.

 

Thứ ba là Công cụ thực hiện vận động hành lang: Theo kinh nghiệm của mình, dù là chính thức hay không chính thức, nhưng chúng tôi luôn cần có thế chủ động trong các cuộc gặp, và phải xác định được nên dừng, nên tiến ở đâu. Người vận động hành lang cần hiểu được ranh giới giữa vận động và quá trớn, và phải biết điểm dừng. Khuôn khổ giới hạn hành vi ứng xử là gì, cuộc chơi phải công bằng để không ai bẽ bàng. Đó là nguyên tắc của vận động hành lang.

 

Có thể vận động hành lang bí mật: nhà vận động hành lang có thể chia sẻ riêng tư với chính trị gia. Tuy nhiên, việc công khai những thông tin này là không thích hợp. Cần xây dựng lòng tin tưởng lẫn nhau với các nghị sỹ, các vị bộ trưởng, các đảng phái chính trị.... để họ tin tưởng thì họ sẽ muốn làm việc cùng bạn.

 

Trong giai đoạn đầu của vận động hành lang, khi nhiều việc cần được làm rõ khái niệm, thì có thể nhà vận động hành lang cần quan hệ với truyền thông, báo chí. Nói chung quan hệ với giới truyền thông rất phức tạp. Giai đoạn đầu, giới truyền thông có thể giúp đưa vấn đề đến cho các chính trị gia và nghị viện, là các đối tượng cần vận động nhận biết. Nhưng đến đoạn giữa của tiến trình ra quyết định, thì lúc này chúng tôi lại không muốn báo chí tham gia, vì khi đó nhà báo có thể trực tiếp đến hỏi quan điểm, ý kiến của một vị bộ trưởng, và khi trả lời, có nghĩa là vị bộ trưởng nọ đã ấn định ý kiến rồi, thì sẽ trở thành vấn đề khó khăn khi ý kiến không thuận với nguyện vọng của khách hàng...

 

Các tổ chức xã hội như tổ chức của nông dân, cộng đồng, phụ nữ, tổ chức phát triển khu vực tư... cũng có thể sử dụng các công cụ khác nhau để tiếp cận cơ quan Nhà nước. Như vậy, có thể thấy hoạt động vận động hành lang không chỉ do khu vực tư nhân tiến hành, mà khu vực công cũng có hoạt động lobby. Đây chính là tính đa dạng trong vận động hành lang ở đất nước Hà Lan. Tuy nhiên, nếu là một nhà vận động hành lang nhạy cảm, thì phải biết cách làm việc. Có những hoạt động vận động hành lang được trả tiền công rất cao, nhưng có hoạt động, đặc biệt là vận động hành lang cho xã hội, thì nhà vận động hành lang thường nhận thù lao thấp, mặc dù họ làm việc rất chuyên nghiệp. Thậm chí có những hoạt động lobby tự nguyện, ví dụ như vận động cho trẻ em hoặc cũng có  hoạt động lobby tạm thời... Nhưng tất cả những người hoạt động như vậy cũng đều có lý lẽ thuyết phục và tính chuyên nghiệp cao khi đưa thông tin đến cho người ra quyết định.

 

Vận động hành lang cần phải tốn thời gian, tiền bạc, phải có nhân viên tiến hành hoạt động này. Tuy nhiên một tổ chức lobby tốt, có khả năng thắng lợi cao, sẽ đem lại lợi ích lớn. Một tổ chức mong muốn được hưởng một chính sách tốt hơn trong tương lai, thì sẽ cần đến hoạt động lobby, và đây chính là lực đẩy tích cực.

 

Hoạt động lobby nhiều khi cũng có lý do là ở tiềm năng. Có những tổ chức xã hội ngay trong bản thân nó đã có khả năng gắn kết giữa khu vực Nhà nước với xã hội, và đây chính là điều kiện để tiến hành các hoạt động lobby có hiệu quả. Ở Việt Nam, tôi đã có những cuộc làm việc với đại diện của Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA), là một tổ chức có nhiều mối quan hệ với Nghị viện, Hội đồng Nhân dân địa phương, và xã hội dân sự. Đây chính là những điều kiện để VUSTA trở thành một tổ chức vận động hành lang chuyên nghiệp, liên kết lợi ích giữa các thành phần khác nhau trong xã hội. Bạn có thông tin, có quyền được tiếp cận, người ta sẽ nói: đến gặp VUSTA đi, họ biết nhiều chính khách... thì đó là tiềm năng lớn của VUSTA.

 

Lý do cuối cùng là nhu cầu của các nhà lập định chính sách. Trong thực tế, các quan chức cũng cần thông tin, và họ mời các chuyên gia đến để chia sẻ kiến thức, thông tin, quan điểm... giúp cho quá trình ra quyết định của mình. Chúng tôi vui mừng với công việc đó, và luôn sử dụng cơ hội này cho hoạt động lobby.

 

Một điều cần lưu ý là khi nhà chính trị chấp nhận gặp nhà vận động, thì có nghĩa là phải có lý do. Thường gặp nhất là lý do họ muốn có thêm thông tin một cách khách quan và đầy đủ. Người ra quyết sách thường có rất nhiều thông tin chính thức từ các cơ quan của nhà nước, từ báo chí. Nhà vận động hành lang không phải là những người đưa thông tin đến để cạnh tranh, mà cần thấy rằng người ra quyết định nọ đang muốn có thêm một kênh thông tin từ góc nhìn, quan điểm khác. Những thông tin được cung cấp một cách chính thức mà vị chính khách nọ nhận được liệu có đầy đủ, chính xác chưa chính là điều mà nhà vận động hành lang cần thông báo cho họ biết. Thông tin mà nhà vận động hành lang cung cấp cần khách quan, chuyên nghiệp để vị đại biểu nghị viện có thể có một cách nhìn đầy đủ, để từ đó họ có thể cân bằng, xem xét và đưa ra được quyết định cuối cùng.

 

Mỗi chính trị gia đều muốn có ủng hộ từ công chúng đối với các chính sách mà họ có trách nhiệm trong việc ban hành. Chính vì vậy mà họ muốn tham khảo xem liệu quyết định sắp ra có được lượng công chúng lớn ủng hộ không....

 

Ở Hà Lan, ví dụ khi có nhiều ý kiến khác nhau về chính sách đầu tư xây dựng các công trình giao thông, chính phủ cần phải tìm hiểu xem người dân có hài lòng đối với việc này không. Chính vì vậy mà mỗi tỉnh đều có cách lý giải khác nhau để lấy ngân sách xây dựng. Đôi khi lãnh đạo một tỉnh có thể đề nghị nhóm vận động hành lang ủng hộ cho ý kiến của mình trước Chính phủ. Ví dụ như chính quyền thành phố Rotterdam, khi muốn xây dựng một cảng lớn đã tổ chức một nhóm vận động hành lang để ủng hộ cho quyết định này. Như vậy có thể thấy ngay bản thân trong Chính phủ cũng có những lợi ích khác nhau, và do đó cũng có cả các hoạt động lobby trong nội bộ.

 

Ngày nay, Lobby đã được các công cụ thông tin điện tử giúp tăng cường tính minh bạch của hoạt động này. Đó cũng là các phương tiện làm tăng thêm phần tích cực của vận động hành lang. Các cuộc họp Nghị viện, các cuộc hẹn gặp, các sự kiện mà xã hội quan tâm hiện nay đều đã được công khai trên các website, nên người vận động hành lang không còn phải khổ sở để tìm kiếm thông tin như trước nữa. Tuy nhiên, cũng lại có nhiều chủ thể hơn tham gia thị trường lobby. 20 năm trước, nếu giới thiệu tôi là nhà vận động hành lang, thì nhiều người không quan tâm lắm. Ví dụ như những người ở Bộ quốc phòng chẳng hạn. Nhưng nay thì mọi người trong xã hội đều cần vận động hành lang, người dân chấp nhận nhiều hơn, khối công, tư và chính trị gia cởi mở hơn với lobby, thị trường của hoạt động lobby vì vậy mà rộng rãi hơn. Nếu như giữa những năm 1990 mới bắt đầu có ngành học về vận động hành lang, do các giáo sư ở Rotterdam giảng về kỹ năng, kỹ thuật vận động... thì đến nay nó đã trở thành một nghề chính thức, có học thuật rồi. Nếu tìm từ lobby trên Google, thì 80% trang liên quan đến lobby là ở Mỹ. Lobby đã được công chúng chấp nhận nhiều hơn, và khi nói rằng mình là một nhà lobby, không ai nhìn tôi với con mắt nghi ngại, rằng tôi là kẻ chuyên chạy cửa sau như trước nữa... Đó chính là tương lai phát triển của hoạt động lobby.

 

Nhưng lobby cũng có những mặt trái của nó, ví dụ như vụ bê bối Enrol ở Mỹ, ảnh hưởng xấu đến danh tiếng của những người lobby chuyên nghiệp chúng tôi. Chúng tôi đôi khi cũng phải đối mặt với tính hợp pháp về dân chủ của lobby. Người dân có nhiều cách nêu ra quan ngại với Chính phủ, với Nghị viện. Người lobby không phải là những người cạnh tranh với chính trị gia, mà thực sự là những người làm cầu nối giữa họ với công chúng, với xã hội, và không làm ảnh hưởng đến quyền lực của họ trong khi vẫn phải nêu tiếng nói của người dân và các nhóm lợi ích. Tuy nhiên, cũng có trường hợp nhà vận động cơ hội, họ chỉ vận động cho những mục đích nhất định gắn với quyền lợi của họ, chứ không có tính khách quan. Đây chính là các kiểu hoạt động lobby cần phải từ bỏ

 

Cũng cần lưu ý một số điều được coi là điểm yếu về mặt chính trị của nhà vận động hành lang, đó là không hiểu hết vấn đề và các đối tượng liên quan đến nội dung mà họ đang vận động. Chính vì thế mới có chuyện đôi khi chính trị gia, công chúng không thích thấy nhà vận động hành lang đi với số đối tượng; cần phải lưu ý.

 

Một số đặc điểm của vận động hành lang:

 

- Tính minh bạch. Tuy nhiên minh bạch không có nghĩa là phải nói hết chiến lược, kỹ năng với mọi người. Minh bạch là tuân thủ luật chơi, như chơi cờ chẳng hạn.

- Trách nhiệm với công chúng, tuân thủ các quy tắc ứng xử. Cần có trách nhiệm, khả năng phán xử điều gì trong khuôn khổ, được chấp nhận. Cụ thể là ở châu Âu thì cần tuân thủ các quy tắc đối với nhà vận động hành lang chuyên nghiệp. Phải xử lý thế nào cho có chuyên nghiệp nhất.

 

Chúng tôi có nguyên tắcvận động hành lang với 3 chữ 'P'

 

· Procedures (thủ tục): theo trình tự xây dựng luật, đóng góp, phản biện

· Positions (vị trí): thành viên ban cố vấn, thành viên thân thiện của các bộ

· Persons (cá nhân): nhân viên dân sự, thành viên nghị viện

 

Kinh nghiệm cá nhân của một nhà vận động hành lang chuyên nghiệp là gì:

 

• - Bảo đảm nhà vận động hành lang đại diện cho một nhóm lợi ích trong xã hội, không nên tốn thời gian vận động cho lợi ích của một người, một nhóm người.
•  
• - Trong quá trình tiếp xúc, cần để cho đối tượng được vận động (Người ra chính sách) hiểu được rằng chỉ có chính họ mới là người ra quyết định, không có ai từ ngoài có thể áp đặt được đối với quyết định cuối cùng của họ.

 

Và một điều cần lưu ý nữa là nếu nhà vận động hành lang đưa thông tin không tốt, không chính xác cho các chính trị gia sử dụng, thì két quả là họ có thể sẽ bị bẽ bàng. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả của lobby, mà còn ảnh hưởng đến uy tín của nhà vận động hành lang nữa. Chính vì vậy nhà vận động hành lang phải là người có kiến thức, phải đánh giá, xác định mục tiêu cuối cùng của vận động hành lang là gì. Và điều quan trọng nhất là phải luôn xác định hoạt động vận động hành lang chính là giúp cho những người có trách nhiệm ra chính sách có thể có được sự ủng hộ rộng hơn của dân chúng, thông qua nhà vận động hành lang, để đi đến kết quả là cả hai bên cùng có lợi, cùng chiến thắng.

                                                                                                  Chuyên gia tư  vấn của VUSTA và SPERI